حسین کوچکیان فرد
مقدمه
سبک زندگی از جمله مفاهیم بنیادی است که امروزه موضوع مطالعات راهبردی قراردارد و این به خاطر ارزش و تاثیر عملیاتی بالای آن است. لذا لازم می آید تا الگوی اسلامی و ایرانی این بحث هم تحقیق و هم تدوین علمی گردد و از این طریق دیدگاه اسلامی به حوزه عمل و اجرا وارد گردد.آنچه در این نوشتار آمد صرفا طرح بحث و کلیاتی بود که امید می رود از سوی مخاطبان پیگیری و توسعه یابد.
از مفاهیم مهمی که طی دهه های اخیر از سوی پژوهشگران حوزه علوم اجتماعی بویژه جامعه شناسی و به منظور بیان پاره ای از رفتاری های انسان در مطالعه فرهنگی جوامع مختلف بشری مورد نظر واقع شده ، «سبک زندگی» است.دایره بکارگیری این اصطلاح تا جایی رواج یافته که جایگزین بسیاری از مفاهیم و واژه های سنتی در تحلیل رفتار فردی و اجتماعی شده است .
1.ویژگی ها و چیستی سبک زندگی
سبک زندگی مبتنی بر الگوهای قابل شناسایی از رفتاری است که طی فعل و انفعال بین ویژگی های شخصی ، تعاملات اجتماعی و شرایط اقتصادی و اجتماعی و محیط زندگی فرد تعیین می شود . از این رو اصطلاح سبک زندگی قرابت نزدیکی با مجموعه ای از مفاهیم اجتماعی مانند جامعه ، فرهنگ ، ذهن ، رفتار ، معنا ، شخصیت ، محیط ، وراثت ، نیاز ، سابقه ، مد ، منزلت و سنت دارد ، همچنین مفهوم سبک زندگی از یک سو جزیی ترین رویدادهای حیات بشر و از سوی دیگر تا اعماق وجود آدمی را در بر می گیرد،در نتیجه شامل همه ابعاد وجود اجتماعی و عمیقآَ ضمیر فردی می شود .با این توصیف می توان سبک زندگی را به مجموعه ای نسبتا جامع از عملکردهایی معرفی نمودکه یک فرد آن را در عمل به کار می گیرد.به عبارت دیگر سبک زندگی از تعامل نظر و شرایط عینی حاصل آمده بر محوریت رفتارهای او قرار دارد؛ چرا که رفتارها نه تنها بیانگر نیازهای افراد بلکه تصویرگر عینی اندیشه و هویت شخصی وی نیز است.
2.عناصر مرتبط با سبک زندگی
در جوامع گذشته فرد از حق انتخاب کمتری برخوردار بود.به این معنا که در فرهنگ سیاسی سنتی عملاَ حوزه های گزینش محدود بود و عموم برنامه هاتوسط صاحبان قدرت برتر، از پیش تعیین شده بودند.لذا در عمل نوعی جبر پنهان وجود داشت. اما با گذشت ایام و پیشرفت وسایل ارتباط جمعی، اشخاص به شکلی از «آگاهی از خود» و «آگاهی از جهان» نایل شده اند که بر پایه «حق انتخاب» استوار است. به این ترتیب سبک زندگی وابسته به انتخاب و انتخاب وابسته به اطلاعات است و اطلاعات نیز به نوبه خود محصولی از فرایند ارتباطات است و این ارتباطات می تواند میان فردی یا رسانه ای باشد. در مجموع رابطه رسانه و سبک زندگی چرخه ای به هم پیوسته و متقابل است. برای مثال:رسانه ها سبک زندگی جدید را پیش روی انسان قرار می دهند و انسان ها از طریق آن با خواسته ها و نیازهای جدید و سبک زندگی نوین آشنا می شوند . رسانه ها از طریق بمباران و هجوم اطلاعات ، فرهنگ مصرف گرا و مصرف فرهنگ را برجسته می سازند و در عین حال حوزه فرهنگ را وسعت و غنی می بخشند .تبلور رسانه های جمعی را امروزه می توان در رادیو ، تلویزیون ، ماهواره ، سایت ، وبلاگ ، شبکه های اجتماعی ، موزه ، تالار گفتگو و ده ها نوع دیگر از محصولات فرهنگی ، فضایی(مجازی) مشاهده کرد که همه پیرامون فرد جمع می شوند و بخش مهمی از عمر و وقت او را به آنها اختصاص می دهند و از این طریق سبکی از زندگی را شکل می دهند که تا اعماق وجود فرد ، خانواده و جامعه نفوذ می کند .
3.الگوها و محدوده ها
برای سبک زندگی در عصر حاضر الگوهای متنوعی وجود دارد که از آن جمله اند : سبک زندگی روستایی یا شهری ، سنتی یا مدرن ، مصرف گرایانه یا تولیدی ، دخترانه یا پسرانه ، فرد محور یا جمعی ، ایرانی یا غربی ، بالای شهری یا پایین شهری ، خشونت محور یا عاطفی .همچنین می توان به سبک های زندگی ناظر یر گروه و یا مکتب خاصی اشاره داشت، مانند:سبک زندگی فمینیستی ، سیاسی ، پلیسی ، طبقاتی ، رفاه طلب ، جهان وطنانه ، توده وار ، قوم گرایانه ، مدگرا ، خطر پذیر ، قدرت گرا ، و ارزش مدار.ضمنا سبک زندگی در حوزه ها و محدوده های وسیعی نفوذ می کند از جمله : مدیریت تصمیم گیری ، شاخص های شناختی ، اخلاق اجتماعی ، معاشرت ، پوشش ، آرایش ، مد ، غذا و تغذیه ، آشپزی ، معماری ، دکوراسیون داخلی ، طراحی صنعتی ، تفریح و گردشگری ، استفاده از جواهرات ، تندرستی ، ارتباطات گفتاری ، محیط زیست ، کسب و کار ، روابط زناشویی ، شغل ، سخن گفتن ، گذران اوقات فراغت ، الگوی مصرف ، شیوه راه رفتن ، طریقه حرف زدن و مدیریت احساس ها .
4.سبک زندگی جدید و سلامت جوامع بشری
در حال حاضر بشر با آسیب های مختلف ناشی از سبک زندگی جدید روبرو است و این سبک زندگی حتی نحوه سخن گفتن انسان ها را تغییر داده است . شبکه های اجتماعی نظیر تلگرام ، فیس نوک و ماهواره با عرضه امکانات نوین انسان ها را به سمت رفتارهای نا بهنجار سوق داده است به طوری که بسیاری از انحراف های اجتماعی همچون طلاق ، اعتیاد ، خودکشی ، سرقت مسلحانه ، آدم ربایی ، جرایم سازمان یافته ، جرایم اینترنتی ، قاچاق انسان و کودک آزاری که معلول شیوه زندگی اجتماعی در جوامع جدید است ، محصول آن می باشد . خانواده ها نیز از همین محل با آسیب های عدیده ای روبرو هستند؛ مانند مشاجره ، ضرب و شتم ، فرزند آزاری ، رضایت نداشتن ، مشکلات جنسی ، خیانت و تجمل گرایی که بسیاری از آنها در اثر اتخاذ الگوی نادرست زیستن به وجود می آیند .
شیوه نادرست گذران اوقات فراغت از موارد دیگر بیماری های سبک زندگی مدرن است . همچنین می توان به موارد دیگری مانند مدگرایی ، آرایش های نامشروع ، بد پوشی ، تغییر در شکل و شیوه خوردن و آشامیدن ، ترویج فرهنگ فست فود ، کاستن از میزان کار مفید ، کمبود کیفیت کار ، ارائه الگوی نامناسب معماری و شهرسازی ، پرخاشگری ، آزار رسانی کلامی ، عیب جویی ، محرومیت و حرمت شکنی اشاره کرد .
5.نقش دین و سبک زندگی
اسلام از جایگاه برجسته ای در ارایه سبک زندگی برخوردار است . براساس معارف عمیق اسلامی که ریشه در آیات الهی از طریق قرآن ، سیره نبی مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) و ائمه هدی(علیهم السلام) ، احادیث معتبر و ادعیه و زیارت نامه ها دارد ، می توان الگویی برای سبک زندگی در این جهان پرتلاطم تعریف کرد به گونه ای که آدمی را آماده ورود به زندگی جاودان کند . مفاهیم مربوط به سبک زندگی در منابع اسلامی فراوان است اما به ندرت استخراج و به جامعه خصوصاَ جوانان عرضه شده است .در این مقال به کلیاتی از این بحث اشاره می شود:
5-1.دین متعادل کننده حیات فردی و جمعی
در دوران معاصر بخش قابل توجه ای از مطالعات بر روی سبک زندگی در زمینه مهارت و فنون زندگی به نقش دین در سبک زندگی بازگشت می کند . یکی از مهم ترین ابعاد مفهوم سبک زندگی به این موضوع می پردازد که دین توانایی آن را دارد تا به عنوان نیرویی برتر نقشی حیاتی در الگوی حیات و نحوه زیستن انسان ها بر روی زمین ایفا کند در این برداشت ، دین به عنوان نظامی از باورها ، ارزش ها و رفتارها می تواند، آدمی را از افراط و تفریط دور نماید.
5-2.اسلام و سالم سازی شبکه ارتباطی انسان
در اسلام سبک زندگی مطلوب متناسب با تعالیم و آموزه های نبوی(صلی الله علیه و آله) و ائمه هدی(علیهم السلام) و در چارچوب دیدگاه ارتباطی تنظیم می شود. دیدگاه ارتباطی دیدگاهی روان شناختی از شخصیت انسان است که براساس آن شناخت شخصیت از طریق شناخت نوع ارتباط هایی که فرد با خود ، خداوند ، دیگر انسان ها و طبیعت برقرار می کند، میسر می شود . این دیدگاه با یک رویکرد تحولی نوع ارتباط های چهارگانه فوق را در مراحل مختلف رشد تشریح و جهت گیری های فردی را معین می کند . سبک زندگی زمانی مطلوب و متناسب با ارزش های اسلامی است که فرد به تمام روابط چهارگانه (ارتباط با خدا ، خود ، دیگران و طبیعت) توجه داشته باشد و اهمیت هریک از این تعاملات را در چارچوبی که دستورات اسلامی مشخص کرده اند مد نظر داشته باشد و نسبت به آنها غفلت نورزد .
5-3.اسلام و احیای فطرت پاک انسان
طبیعت اولیه انسان پاک است و ما با جهت گیری مناسب، از طریق ابتنای سبک زندگی بر فطرت انسانی، می توانیم تمتم فعالیت های انسان را در جهت تکامل فردی و اجتماعی هدایت کنیم تا آنجا که زندگی فرد از طریق انتخاب سبک زندگی مصداق این آیه شریفه شود : قُلْ إِنَّ صَلَاتِی وَنُسُکِی وَمَحْیَایَ وَمَمَاتِی لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِینَ"(الأنعام:162).به عبارت دیگر با رجوع به فطرت سلیم، می توان همه اقدامات را هدایت و مثبت نمود.19
نقل و استفاده از مطالب با ذکر منبع و رعایت قوانین مربوط به کپی‌رایت آزاد است
مشتاق دریافت نظرات شما گرامیان : hkfard@gmail.com
