شوراهای روستایی؛ تسهیل کننده وبستر ساز پذیرش، ایجاد و گسترش سازمانهای عمومی غیر دولتی روستایی در ایران

شوراهای روستایی؛ تسهیل کننده وبستر ساز پذیرش، ایجاد و گسترش

سازمانهای عمومی غیر دولتی روستایی در ایران*

حسین کوچکیان فرد

 

چکیده:

            نهادهای عمومی غیردولتی ، اگر چه از سابقه دیرینه ای  در ایران برخوردارند ، ولی با ورود مدرنیزم بویژه از نیم قرن  اخیر، باز تولید آن متوقف شد با این وجود با رویکردهای اخیر نسبت به احیای روستا و حیات روستاییان  و همچنین  نقش اینگونه سازمانها در حصول جامعه مدنی توجه مجدد به سوی آنها شده است0 بااین وجود برای ایجاد، گسترش وبقای آنها در روستا ، مشکلات عدیده ای  پیش رو  میباشد0  از جمله پراکندگی روستاها ، سطح پایین سواد روستاییان ، مقاومت روستاییان در مقابل  نوآوری ، شکل نگرفتن مقررات و ادبیات قابل مراجعه برای چنین فعالیتهای ، بررسی برای یافتن راههای بومی که قوانین و مقررات نیز از آنها حمایت      می نماید را ایجاد اینگونه نهادها به شیوه جدید در کشور ، عدم آموزش روستاییان بویژه سرمدان آنها برای دو چندان می نماید0 در این بین شوراهای اسلامی روستایی بنا به دلایل عدیده از جمله موارد ذیل بهترین راه حل برای این منظور است چرا که :

 1ـ ماهیت نهاد عمومی غیردولتی به آن اطلاق دارد .

 2 ـ قوانین موضوعه پیرامون آن شکل گرفته و به این ترتیب از تشکیل و فعالیت آنها حمایت می شود.

3 ـ نظر به اینکه میتوانند نخبگان و سرامدان روستا را در غالب عضو شورا ، دهیار و یا همکار بسیج نمایند برنامه هایشان اثر بخش خواهد بود.

4 ـ بعلت انطباق  با آموخته های دینی و هنجارها و فرهنگ روستاییان مورد حمایت آنان واقع می شود .

5 – بعلت نوع وظایف می توانند موجد تکثیر سازمانهای غیردولتی در بخش کشاورزی و روستایی باشند.

6 ـ باتوجه به جایگاه شوراها بعنوان مدیر عالی روستا ،توان ایجاد ارتباط سالم میان نهادهای غیردولتی را دارند   7 ـ شوراها حلقه اتصال روستاییان و سازمانهای عمومی غیردولتی با نهادها و سازمانهای دولتی می باشند0

            با توجه به مراتب فوق که دلالت بر قابلیتهای بالقوه و بالفعل شوراهای روستایی دارد ، هرگونه حمایت و گسترش توانمندیهای شورا ها و آموزش آنان می تواند به بسط و تکثیر نهادها ، سازمانها ی و تشکلهای غیردولتی در روستا منجر شود0 این مهم از سه طریق امکان پذیر است :

الف ) اجرای برنامه های مورد نظر از سوی شورا به عنوان یک سازمان غیردولتی

 ب ) اجرای برنامه ها به توسط دهیار و یا مرکز دهیاری به عنوان سازمان عمومی غیردولتی وظیفه مند در مقابل  شورا

  ج ) انجام برنامه های مورد نظر از طریق تشکیل نهادها ، سازمانها و تشکلهای مختلف عمومی غیردولتی از سوی شوراها و یا حمایت از نهادهای موجود در روستای در این زمینه از سوی شوراها

            لذا برنامه ریزان در امور روستایی برای تقویت مشارکت روستاییان در امور کشاورزی و روستایی توسط سازمانهای عمومی غیر دولتی ، ناگریز از شناخت نقش شوراهای روستایی در این خصوص و استفاده از آنها می باشند تا بدین ترتیب از تمامی ظرفیتهای موجود در روستا برای نیل به هدف استفاده نمایند0

 

 

مقــــدمـــه

            در دنیای امروز ، نقش سازمانهای غیر دولتی برای توسعه اجتماعی ، از دیدگاه  سیاستگذاران توسعه از اهمیت بسیاری برخوردار است . در پیروی از تحولات جهانی از جمله  که از اواخر دهه گذشته در ایران در حال شکل گیری وگسترش است ، گرایش مردم به ایجاد و در پی آن رشد پدیده ای به نام سازمانهای غیر دولتی می باشد که  به اختصار  N.G.O.sنامیده می شوند . اگر چه بروز و ظهور این پدیده و نهاد اجتماعی به شیوه مدرن در کشور ما از سابقه ای کوتاه برخوردار است اما با توجه به ویژگی ها و مناسبات خاص درون گروهی آن وبرون گروهی آن، باعث شده است که این پدیده اجتماعی به طرز چشمگیری مورد توجه و اقبال علاقمندان به فعالیتهای گروهی به عنوان راهی کم هزینه و پر اثر در پاسخگویی به نیازهای انسانی و اجتماعی قرار گیرد . توجه و علاقه به تشکیل گروهها و تشکّل های کوچک و بزرگ در سراسر شهرها و روستاها دارای چنان رشدی شده است که می رود تا سازماندهی ، هدایت و تنظیم مناسبات آنها با یکدیگر و دستگاههای دولتی و اثر بخشی آن به صورتی فراگیر در زمرة دغدغه های اصحاب فکر و اندیشه قرار گیرد .

            این درحالی است که تشکیل و فعالیت این گروههای مزبور در روستاها با چالشهای عمیق دیگری نیز روبروست . برخی از این چالشها عبارتند از فقدان زمینه های حقوقی و بسترهای مناسب برای فعالیت به لحاظ تعریف ناشدگی ، عدم تبیین حدود کار از جانب قوانین ، عدم تجانس با فرهنگ و سطح سواد و خواسته های روستاییان می باشد . لذا وجود تعدادی سازمان حایل و واسط میان این گروهها و دولت برای ایجاد و تثبیت سازمانها و نهادهای عمومی غیر دولتی ضرورت دارد . با توجه به مختصات جامعه روستایی و امکانات قانونی درایران ، شوراهای اسلامی روستایی توان ایفای مهمترین نقش در این خصوص را دارا می باشند . این مقاله به دنبال پاسخگویی به این سؤال می باشد که " نقش شوراها در زمینه ایجاد ، گسترش و پذیرش نهادهای عمومی غیردولتی در روستاهای ایران چیست ؟" 

 

 

ماهیت و کارکرد سازمانهای غیر دولتی روستایی

            بسیاری از صاحب نظران ، اعتقاد دارند ، درقرن بیست و یکم بدون مشارکت سه پایه اصلی یعنی         1- دولت یا حاکمیت  2- بخش خصوصی 3- جامعه مدنی ، اداره جوامع و کشورها ناممکن خواهد بود ، که روابط بین المللی و تغییرات داخلی در سایه فن آوری و توسعه نیز مؤید آنست .(3)

 از لحاظ نظری N .G .O.S شفاف ترین  بیانیة  جامعه مدنی " هستند واز نوع سازمانهای واسط یا میانجی ، میان افراد و اهداف آنان عمل می کنند . تنوع سازمانهای غیر دولتی هرنوع تعریف ساده ازآنها را دشوار می کند . به نظر بانک جهانی این نوع سازمانها ، گروهها و نهادهایی را شامل می شوند که کلا" و یا تا حدود زیادی از حکومت یا دولت مستقل هستند و اهداف انسان دوستانه و تعاونی را بیش از اهداف تجاری دنبال می کنند . (4)

            این سازمانها دارای کارویژه های مختلفی به شرح ذیل می باشند :

1. خیر خواهانه و خیریه : اینگونه سازمانها حداقل مشارکت سودجویانه را همراه دارد و مشارکت کنندگان با اهداف انسانی و یا اعتقادی به این امر می پردازند .
2. خدماتی : در صدد فراهم آوردن زمینه های بهداشتی ، تنظیم خانواده و یا خدمات آموزشی ، فعالیت می نمایند .
3.  مشارکتی : برای انجام فعالیتی خاص تشکل می یابد و منافع جمعی مشارکت کنندگان را در بردارد همچون تعاونی های مختلف تولید و توزیع و خدماتی .
4. توانمند سازی : با هدف کمک به اقشار ویژه همچون فقرا برای اهدافی نظیر :

الف ) درک شفاف تر از مسایل اجتماعی ، سیاسی و اقتصادی که زندگی آنان را متأثر می سازد .

ب )تقویت آگاهی آنان برای کنترل زندگی خود .

             سازمانهای اجتماعی و فعالیت سازمانهای غیر دولتی در ایران ، دارای تاریخی طولانی هستند ،

 5- ریشه در اعصار و قرون دارد .. با این وجود نوع و کارکرد اینگونه سازمانها در عصر حاضر با گذشته تفاوتهای بسیاری دارد این دو را از یکدیگر متمایز می سازد . در گذشته جوامع روستایی ایران از تنوع و اشکال مختلف مشارکت مردمی در قالب گروههای داوطلبانه برای انجام امور اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و ….با توجه به نیازهای روز آنها برخوردار بوده است و در اثر عدم توانایی برای بازتولید و به روز شدن از صحنه زندگی روستاییان خارج شده است و در هیأت روستایی می توان به شیرواره ، گاویندی ، همیاری در لامرد بین آنها رو قنوات و برداشت محصول و دهها مورد دیگر اشاره نموده این تنوع بطور طبیعی از تلفیق نیازهای معیشتی و حیاتی روستاییان با فرهنگ و عقاید مذهبی آنان شکل گرفته بود وتعداد بسیار زیادی از هنجارها ، عادات وآداب و رسوم اجتماعی در پیرامون آنها ایجاد شده بود ، در جهت استمرار و ادامه حیات آنهانقشی ایفا می نمود0 با این وجود در اثر هجوم فرهنگ و ابزارهای مدرن به روستاها با نابودی  شیوه های سنتی تولید ومصرف روستاییان روابط انسانی و اجتماعی آنان نیز متحول شد و در این تحولات ، نهادهای سنتی مشارکت مردمی توان به روز کردن و باز تولید خود را پس از سده های متمادی از دست دادند0 همراه با از دست رفتن هویت روستای سنتی در اثر ورود مدرنیته این نهادهای مشارکت عمومی در مسایل مختلف کشاورزی و روستایی یکی از پس دیگری از بین رفتند0

            امروز پس از سالها بی مهری نسبت به روستا و روستائیان ، شاهد توجه مجدد سیاستگزاران به روستا به عنوان مکانی برای تولید و محلی برای زندگی انسانی به دور از مشکلات شهری هستیم0در این بین همراه با احیای زندگی روستایی برای به روز کردن  حیات  روستاییان ، ایجاد  سازمانهای غیر دولتی در امور کشاورزی و ترویجی نیز از اهمیت ویژه ای برخوردار می شود، تا از این طریق با تشکیل اینگونه سازمانها و نهادها هم از تخریب منابع تجدید شونده در محیط و حوزه روستایی پیشگیری شود و هم محیط روستایی را برای معاضدت  وهمکاری انسانی آماده سازد و از طرف دیگر تمهیدات لازم برای تولید و افزایش بهره وری در روستا  راافزایش دهد0 رهیافتهای این امر باید باتوجه به واقعیات موجود جوامع روستایی در جهان سوم و ایران ارائه گردد، چرا که روستاهای پراکنده ، سطح سواد کمتر از شهرها ، دشواری  در دسترسی به وسایل ارتباطات جمعی ، حاکمیت سنتها و عقاید به جا مانده از گذشته ، حس عدم اعتماد به برنامه هایی که از بلند گوهای رسمی ترویج می شود0 به علت نابسامانیهایی که در زندگی و محیط فعالیت روستاییان از طریق آن ایجاد شده است ،    نا آشنایی روستاییان با حاصل  و اهداف سازمانهای عمومی  غیردولتی ، تمامی موانع موجود بر سر راه طرح و پذیرش و یا گسترش و در نهایت موفقیت اینگونه سازمانها در مناطق روستایی می باشند0 این موانع  ضرورت بررسی برای یافتن راههای قابل وصول به هدف راافزایش می دهد که از این رهگذر ایجاد نهادهای واسط که مشکلات فوق را به حداقل میرساند  را ، از اولویت برخوردار می سازد0

 

شوراهای روستایی موجد سازمانهای غیردولتی در روستاها

            از آنچه گذشت ، نتیجه می شود ، برای طرح و ایجاد سازمانهای غیردولتی در روستاها و به حاصل نشاندن اینگونه سازمانها در روستاهاباید به دنبال نمونه هایی بود که از شرایط زیر برخوردار باشد:

            اولا" : مصادق  ماهوی نهاد غیردولتی بر آن اطلاق یابد 0

            ثانیا" : توان تجدید شوندگی و ادامه حیات را داشته باشد و قوانین لازم و حمایتی از آن برای ادامه حیاتش شکل  گرفته باشد0

            ثالثا" : امکان بهره گیری از موقعیت و اثر بخشی سرآمدان و نخبگان روستایی را دارا باشد0

            رابعا" : با هنجارهای مورد پذیرش روستاییان انطباق داشته باشد تا مورد اقبال آنان واقع شود0

            خامسا" : باتوجه به پراکندگی روستا با طرح و ایجاد آن نمونه  از سازمانهای غیردولتی ، امکان انتقال مفهوم معاضدت از طریق اینگونه تشکلها  به روستا و تکثیر نهادهای مشابه در سایر موارد حیات روستاییان از این طریق را دارا باشد0

            سادسا" : برای پیشگیری از تقابل وتداخل این نهادها در امور یکدیگر و یا ناکار آمدی آنها ، نظارت و هدایت مستمر بر آنها را تضمین نماید و بتواند ارتباط اینگونه نهادها با یکدیگر را نکند0

            تاسعا" : تسهیل کننده رابطه نهادهای عمومی غیردولتی با دولت برای رفع موانع قانونی و اجرایی آنها باشد0

            آنچه گذشت  بواقع توصیف نهادی بود که در حال حاضر قابلیتهای فوق را ، ولو بالقوه با توجه به مقتضیات روستایی ایران داراست و آن عبارت از" شوراهای اسلامی روستایی " می باشد که به بیان آنچه در ذیل   می آید شوراهای اسلامی روستایی تنها نهاد ناظر و حاضر در روستاهای کشور میباشد که تمامی این خصایص را در بر می گیرد0

 

1. شورا نهاد عمومی غیردولتی

درمیان نهادهای مدنی که رکن اصلی جامعه مدنی به شمار می روند شوراهای محلی از اهمیت ویژه ای برخوردارند ، چرا که ساختار اجتماعی به سه عرصه حکومتی ، بخش عمومی و بخش خصوصی قابل تفکیک      می باشد0 بخش دولتی ( حکومت ) وخصوصی از تعاریف روشنی برخوردارند0 بخش عمومی نیز در حقیقت  لایه میانی  وحلقه ارتباطی  بین مردم و حکومت است که نه تحت سلطه و کنترل حکومت قرار دارد و نه برای سودجویی و تامین منافع شخصی ایجاد شده است 0 بهمین جهت این بخش ، نقش حیاتی در توسعه سیاسی و اجتماعی جامعه خود دارد . سازمانهای غیر دولتی نیز در این بخش قرار دارند ، شوراها نیز به لحاظ ، شکلی نقش واسط بین دو بخش سابق را ایفا می نمایند .  عملا" به بخش عمومی  غیردولتی تعلق دارند و به استناد قوانین ایجاد وفعالیت می نمایند از جمله اصل هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران که شوراهارا از ارکانهای تصمیم گیری کشور قلمداد می کند، خروج آنها از سه رکن و قوه مجریه ، مقننه و قضائیه  را تاکید می نماید0 لذا شوراهای روستایی دارای شخصیت حقوقی مستقل می باشند که از قانون شوراها بویژه قانون مصوب 1/3/1375  منبعث است و براساس آن تشکیل می یابد ووظایف آن بر این پایه نه اقتصادی بر مبنای منافع شخصی است و نه در زمره وظایف دستگاههای دولتی قرار می گیرد  و در نتیجه شوراهای روستایی در زمره نهادهای عمومی غیردولتی می باشند0

همچنین دهیاریها که براساس قانون تاسیس دهیاریهای خود کفا در روستاهای کشور مصوب 1377ونظیرآن شهرداریها به استناد قانون فهرست نهادها و مؤسسات عمومی غیردولتی ، مصوب   1373 ، به منزله بازوی اجرایی شوراها در شهر و روستا میباشند، برطبق این قوانین در زمره سازمانها و نهادهای عمومی غیردولتی بوده  و دارای شخصیت حقوقی مستقل میباشند0

 

2. شوراهای روستایی براساس قانون تشکیل و برآن اساس فعالیت می نمایند

قوانین موضوعه در زمینه نهادهای عمومی غیردولتی در ایران ، محدود و در بسیاری از موارد کلی می باشد ولی خوشبختانه در خصوص شوراها و نهادهای وابسته به آن همچون شهرداریها و دهیاریها بیش از سایر نهادهای غیردولتی چه در گذشته و حال ، قوانین ومقررات وجود دارد 0 لذا فعالیت شوراها در فضایی قانونی صورت می گیرد و شورا یک نهاد پذیرفته شده در قوانین کشوری است که هر روز ادبیات موضوعی آن در کلیه حیطه ها غنا         می یابد0 از این رو تلاش شوراها برای تشکیل سازمانهای غیردولتی و یافعالیت بعنوان یک سازمان غیردولتی ، حرکتی تعریف شده از طریق قوانین ومقررات می باشد0

 

3. بهره گیری  از موقعیت سرامدان و نخبگان روستایی

            در جوامع سنتی و روستایی نخبگان و سرامدان در قالب ریش سفیدان و معتمدان مورد وثوق اهالی روستا که در انجام فعالیتهای اجتماعی و شغلی نظر آنان در گروههای انسانی صائب و اثر بخش می باشد ، وجود دارند که شوراها از طریق اتکا به آرای عمومی ، توان جذب نخبگان  در داخل شورا به عنوان عضو و یا از طریق دهیاری ، امکان بهره برداری از نفوذ و مشروعیت نخبگان در فعالیتهای اجتماعی و کاری از جمله تشکیل سازمانهای غیردولتی را دارد0

 

4. شوراهای اسلامی منطبق برهنجارهای مورد پذیرش روستاییان

            شوراهای روستایی نهادهای مدرن و نو با مفاهیمی کهن در میان روستاییان میباشند ، چرا که قرآن و سیره پیامبر  و امامان به این امر  مدد رسان است  و در نتیجه شورا از مشکلات نهادها و سازمانهای جدید مشارکتی برای پذیرش عمومی و مشروعیت در میان روستاییان دور می باشد0

            شورا با واژگان دو بخشی " شورا " و " اسلامی "  که هریک به یکی از پایه های محتوایی آن دلالت دارد ، خصلت همگونی با فرهنگ و هنجارهای روستاییان را داراست0

الف ) اسلامی

اصل هفتم قانون اساسی میگوید طبق دستور قرآن کریم " و امرهم شورا بینهم " و " شاور هم فی الامر " 000 شوراها از ارکان تصمیم گیری و اداره امور کشورند0

ب ) شورا

مستند بر قوانین شورا در برگیرنده چند مفهوم است:

1. اعمال حاکمیت مردم از طریق نمایندگی که براساس اصل ششم قانون اساسی جمهوری ایران ، اداره امور کشور به اتکاء آرای عمومی صورت می گیرد و در اصل یکصدم میگوید اعضای شورا را مردم همان محل انتخاب می کنند که مبین حاکمیت مردم در مدیریت روستا و در نتیجه حاکمیت افکار عمومی و هنجارهای مردمی نیز میباشد و نیز به استناد " ماده 12 آیین نامه اجرایی تشکیلات ، انتخابات داخلی و امورمالی  شوراهای اسلامی روستا و نحوه انتخاب دهیار مصوب 11/1/1378 "  جلسات شورا با اکثریت دو سوم  اعضا تشکیل و تصمیمات بااکثریت مطلق آرای حاضرین  معتبر میباشد که تعیین کنند اجرای برنامه های شورا  با بهترین فکر و یا خواسته بیشترین موکلمان که در اکثریت نمایندگان تجلی می یابد مقید میباشد0

 

5.  شوراهای روستایی  پاسخگوی نیازهای سازمانهای غیر دولتی و موجد تکثیر آنها

      با توجه به پراکندگی و گستردگی روستاها و تنوع زیاد سازمانهای غیر دولتی ، شوراها در صورت آموزش ،

     توان پاسخگویی به نیازهای سازمانهای غیر دولتی در بخش روستایی وکشاورزی را به عنوان مدیر عالی

    روستا برای  ادامه حیات دارا می باشند . درصورت نهادینه شدن و آشنایی با ارزشهای سازمانهای غیر دولتی ،، شوراها ی روستایی می توانند بنا به مقتضای محل اینگونه نهادها را در سایر فعالیتها وصحنه های زندگی روستایی نیز ایجاد نمایند و یا حوزه فعالیت آنها را گسترش دهند.

 

6. شوراها تسهیل کننده ارتباط سازمانهای غیر دولتی  با یکدیگر و نظارت بر کارایی بهینه انها

 

            در یک پژوهش به عمل امده تعداد سازمانهای غیر دولتی وتشکّلهای مردمی در ایران متجاوز از دو هزار مورد به ثبت رسیده است .(11) اگر چه اینگونه سازمانها در حال ورود به حیطه های روستایی و کشاورزی می باشند وهنوز به تعداد قابل توجهی بالغ نشده اند . اما یکی از مشکلات قابل توجه در این رابطه تداخل وظایف ، عدم مکمل  بودن اینگونه نهادها برای یکدیگر ، تغییر کاربری انها از سوی بانیان آن به اموری غیر از انچه در بدو تشکیل پیش بینی شده است وحتی در مواردی تغییر در جهت تأمین منافع شخصی می تواند باشد که به این ترتیب نظارت مستمر وهدایت اینگونه تشکلّها و در موقع لزوم حمایت انها از سوی شوراهای روستایی می تواند به پیشگیری از آفات بر سر راه اینگونه نهادها و افزایش بهره وری وفعالیت سالم آنها یاری رساند .

 

7. شوراها حلقه و اصل نهادهای غیر دولتی باحاکمیت و دولت

             از آنچه در ماده 68 ،69 و70 قانون شوراها ،مصوب 1 /3 / 1375 بر می آید از کار ویژه های بارز شوراها ی روستایی ،دهیاران وشوراهای بخش که به منزله یاری رسان شوراهای روستایی می باشند ، ایجاد ارتباط میان روستاییان و دستگاههای دولتی است که یک بخش از این ارتباط می تواند در زمینه ایجاد وی همکاری با سازمانهای غیر دولتی در روستا باشد که اگر از سوی دستگاههای دولتی ذی ربط این امر درخواست شود ، قطعا" در زمره وظایف شورا می تواند قرارگیرد. به این ترتیب شورا می تواند نسبت به باز خورد فعالیت اینگونه نهادها وتعیین نقاط ضعف و قوت آنها برای تصمیم سازی در سیاستگذاریها و مانند اینها مؤثر واقع شود واز طریق ارایه پیشنهادات ، زمینه لازم برای رفع خلاء ها و نارساییهای قانونی واجرایی دراین زمینه را فراهم سازد .

شورای روستایی در مقام اجرا ( ایجاد ، حمایت و گسترش سازمانهای غیر دولتی )

             ارتباط شورای اسلامی روستایی با سازمانهای غیر دولتی در بخش کشاورزی و روستایی از سه  منظر قابل بررسی می باشد :

الف ـ شورا به منزله سازمان غیر دولتی دربخش کشاورزی و روستایی

ب ـ هدایت کننده دهیاری به عنوان سازمانی غیر دولتی تحت امر شورا برای ایفای نقش لازم در مسایل کشاورزی و روستایی

ج ـ شورای روستایی در مقام ایجاد کننده و حامی سازمانهای عمومی غیر دولتی در روستا

 

الف ) شورا به منزلة سازمان غیر دولتی دربخش کشاورزی و روستایی

             شوراها به عنوان نهادهای عمومی غیر دولتی ، کارکردهای بسیاری را در امور روستایی و کشاورزی از طریق بسیج نیروها و امکانات در روستاها دارند به طوری که طی یک تحقیق بعمل آمده ، ازمیان شوراهای روستایی در غرب استان مازندران در منطقه نوشهر ، چالوس ، تنکابن و رامسر (12) ، شوارهای روستایی توانسته اند دربیش از هجده سرفصل کاری به شرح ذیل روستاییان را در زمینه فعالیتهای  مختلف ترویجی به منظور حفظ ، احیاء ، توسعه و بهره برداری بهینه عرصه های منابع طبیعی درسطح روستاهای منطقه نوشهر ، بسیج نمایند .

5. ایجاد فضای سبز در داخل و اطراف روستاها با همکاری اداره منابع طبیعی
5. همکاری در اطفاء حریق جنگلها
5. همکاری در کاشت درخت در سطح روستاها و جاده های اطراف
5. همکاری در طرح نهال کاری
5. همکاری در اجرای طرح ساماندهی خروج دام از جنگلهای منطقه
5. برگزاری مراسم جشن درختکاری با حضور اهالی و مسئولین منابع طبیعی
5. همکاری دراحداث وحفظ پارکها وبوستانهای روستایی
5. معرفی قاچاقچیان چوب به ادارات و مأمورین منابع طبیعی
5. همکاری در حفظ مراتع اطراف روستا و جلوگیری از تخریب آنها
5. جلوگیری از بهره برداری غیر مجاز از جنگل با همکاری مأمورین جنگلبانی منطقه
5. توزیع نهال دربین روستائیان وتشویق آنها به کاشت این نهال ها
5. کاشت نهال در محوطة مدارس و گلزار شهدا
5. احیاء عرصه های جنگلی روستاهای منطقه در قالب گروههای سازندگی
5. همکاری در اجرای نوار سبز با ادارات منابع طبیعی
5. لایروبی رودخانه های مجاور روستا و جلوگیری از تخریب درختان حاشیه رودخانه ها
5. بالا بردن آگاهی سایر روستاییان در زمینه حفظ ، احیاء وتوسعه جنگلها
5. حل اختلافات بین روستاییان و کارشناسان منابع طبیعی
5. همکاری درتشکیل شرکت تعاونی جنگل نشینان درسطح روستا

                        بدین ترتیب مشاهده می شودشوراها بدون اطلاع و آگاهی کافی از نحوه تشکیل وفعالیت سازمانهای غیردولتی ، باتوجه به شناختی که از نیازهای روستا داشته اند به شیوه هایی مشابه جهت ایجاد نهادهای مزبوربرای رفع نیازهای روستا دست زده اند که بطور خود جوش و خود بخودی صورت گرفته است0 در واقع هر کدام از این اقدامات کار ویژه مربوط به یک سازمان یا تشکّل غیردولتی میتواند باشد که در صورت آموزش و هدایت برنامه ریزی هابه سمت اجرای برنامه ها و طرحهایی در قالب سازمانهای غیردولتی ، به نهادینه شدن واستمرار دایمی برنامه های اجرایی از سوی شوراها منتهی خواهد شد0

ب)  شورای روستایی ، هدایت کننده دهیار و دهیاری به عنوان سازمان غیردولتی تحت امر شورا برای ایفای نقش در مسایل روستایی و کشاورزی

            سازمان غیر دولتی دیگری که مدد رسان شوراهای روستایی در امر بسط و گسترش تشکلهای           غیر دولتی میباشد دهیار و مرکز دهیاری خواهد بود ، چرا که به استناد بند (م) ماده 68 قانون شوراها مصوب 1/3/1375 ، شورای روستایی ، موظف به تعیین فردی به نام دهیار میباشد که براساس بند (ک) و تبصره ماده 51 آئین نامه اجرایی شوراهای اسلامی روستا و نحوه انتخاب دهیار مصوب 11/1/1378 ، در روستاهای بیش از 1500 نفر جمعیت دهیار تمام وقت و در سایر روستا بطور نیمه وقت فعالیت نموده وپیگیر وظایف مندرج در ماده

 69 قانون شوراها میباشد0 در بند (1) ماده 69 قانون شوراها در وظایف دهیار آمده است " اجرای تمامی مصوبات شورای اسلامی روستا "  همچنین به استناد ماده واحدة قانونی " تاسیس دهیاریهای خود کفا در روستاهای کشور" مصوب 14/4/1377 با تکلیف تشکیل مراکز دهیاری در روستاها عملیات و فعالیت دهیار را در قالب سازمان نهادینه می نماید ، حال دهیار و یا مرکز دهیاری می تواند از طریق بازوهای اجرایی خود در روستا کلیه امورات مربوط به روستا و کشت و کار اهالی را درقالب نهادهای غیردولتی زیرمجموعه خود اداره نمایند و حتی اموری که بسیاری از آنها هم اکنون از سوی سازمانها و ادارات دولتی پیگیری و  اجرا میشود را برعهده گیرند0 ماده 136 ، قانون برنامه سوم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب 17/1/1379 " نیز از راه انتقال تصدی گری دولت در امور اجرایی به سازمانهای عمومی غیر دولتی ، مؤید تقویت دهیاریها برای بر عهده گرفتن وظایف هر چه بیشتر در حیات روستاییان میباشد0

            مراکز دهیاری کلیه امور خود را بطور خودگردان و از طریق خود یاری و همیاری اهالی روستا انجام میدهند که نمونه ای از این موارد عبارتند از :

            ـ همکاری در ایجاد و یا هدایت کمیته های عمران روستایی از خود اهالی در محله هایی که باید طرح هادی روستایی اجرا شود

            ـ ایجاد گروههای مختلف همیار از روستاییان برای لایروبی قنوات و انهار ، ساخت بند و آبگیر و 000

            ـ نگهداری از تأسیسات عمومی روستا

            ـ پیشگیری از تجاوز به حریم جاده ، جنگل ، مرتع ، رودخانه و 000

            ـ تعیین فرد یا افراد برای جمع آوری زباله روستایی

            و دهها امر دیگر که بطور خود جوش از سوی دهیار و یا شورا برای رفع مشکلات روستا و روستاییان لازم و ضروریست  و با امکانات موجود اهالی و همکاری و تشکل آنان امکان پذیر باشد0 به این ترتیب دهیار و دهیاری بعنوان یک تشکل  و نهاد قانونی برای انجام امور کشاورزی و روستایی در قالب غیردولتی در روستا ظهور می یابد0

ج ) شورای روستایی ، ایجاد کننده و حامی سازمانهای غیردولتی در بخش روستایی و کشاورزی

            بسیاری از بندهای وظایف شوراهای روستایی ، مندرج در ماده 68 قانون شوراها، مصوب 1/3/1375 ، وظایف اختیاراتی را برعهده شورا قرار می دهدکه بخش عمده ای از این اختیارات در قالب سازمانهاو تشکلهای غیردولتی قابل پیگیری است0 باین ترتیب ضمن استمرار بخشیدن و نهادینه شدن اینگونه امور، امکان مشارکت گروههای کثیر انسانی  در روستاها را فراهم میسازد که در صورت آموزش و تأمین امکانات این وظایف میتواند به شکل سازمانهای غیردولتی تکوین یابد0 بخشی از این وظایف عبارتند از :

            ـ بررسی وشناخت کمبودها ، نیازها و نارساییهای موجود در روستا و تهیه طرحها و پیشنهادهای اصلاحی وعملی در این زمینه ها وارایه آن به مقامات مسئول ذیربط0

            ـ جلب مشارکت و خودیاری مردم وهمکاری با مسئولین اجرایی وزارتخانه ها وسازمانهایی که در ارتباط با روستا فعالیت می کنند  و ایجاد تسهیلات لازم جهت پیشبرد امور آنها0

            ـ همکاری با مسئولان ذیربط برای احداث ، اداره ، نگهداری و بهره برداری از تأسیسات  عمومی ، اقتصادی ، اجتماعی و رفاهی مورد نیاز روستا در حدود امکانات0

            ـ کمک رسانی  و امداد  در مواقع بحرانی و اضطراری مانند جنگ و وقوع حوادث غیر مترقبه و نیز کمک به مستمندان و خانوده های بی سرپرست با استفاده از خودیاری محلی0

            ـ ایجاد زمینه مناسب جهت اجرای مقررات بهداشتی و حفظ نظافت و تامین بهداشت محیط

            ـ ایجاد زمینه مناسب و جلب مشارکت عمومی در جهت اجرای فعالیتهای تولیدی وزارتخانه ها و سازمانهای دولتی

            ـ جلب مشارکت و همکاری عمومی در انجام امور فرهنگی و دینی

            در موارد فوق نقش سازمانها و ادارات دولتی صرفا" تعیین سیاستهای کلی وهدایت و آموزش ، و نه دخالت و یا آمریت اجرایی است 0 باتوجه به برنامه های اجرا شده شوراها در این بخش توانسته اند در بسیاری از روستا ها به ایجاد تعاونی های مختلف ، انجمن های فرهنگی ، گروههای مدد رسان و یا گروههایی که هریک بخشهایی از خدمات اجتماعی را برعهده دارند اقدام نمایند و یاسازمانهای موجود در این زمینه را تقویت نمایند0 همچنین با هدایت و آموزش شوراها ، میتوان آنها را درمسیرهای لازم برای ایجاد ، حمایت و هدایت اینگونه سازمانها فعال نمود0

 

نتیجه گیری

            نهادهای عمومی غیردولتی ، اگر چه از سابقه دیرینه ای  در ایران برخوردارند ، ولی با ورود مدرنیزم بویژه از نیم قرن  اخیر، باز تولید آن متوقف شد با این وجود با رویکردهای اخیر نسبت به احیای روستا و حیات روستاییان  و همچنین  نقش اینگونه سازمانها در حصول جامعه مدنی توجه مجدد به سوی آنها شده است0 بااین وجود برای ایجاد، گسترش وبقای آنها در روستا ، مشکلات عدیده ای  پیش رو  میباشد0  از جمله پراکندگی روستاها ، سطح پایین سواد روستاییان ، مقاومت روستاییان در مقابل  نوآوری ، شکل نگرفتن مقررات و ادبیات قابل مراجعه برای چنین فعالیتهای ، بررسی برای یافتن راههای بومی که قوانین و مقررات نیز از آنها حمایت      می نماید را ایجاد اینگونه نهادها به شیوه جدید در کشور ، عدم آموزش روستاییان بویژه سرمدان آنها برای دو چندان می نماید0 در این بین شوراهای اسلامی روستایی بنا به دلایل عدیده از جمله موارد ذیل بهترین راه حل برای این منظور است چرا که :

 1ـ ماهیت نهاد عمومی غیردولتی به آن اطلاق دارد .

 2 ـ قوانین موضوعه پیرامون آن شکل گرفته و به این ترتیب از تشکیل و فعالیت آنها حمایت می شود.

3 ـ نظر به اینکه میتوانند نخبگان و سرامدان روستا را در غالب عضو شورا ، دهیار و یا همکار بسیج نمایند برنامه هایشان اثر بخش خواهد بود.

4 ـ بعلت انطباق  با آموخته های دینی و هنجارها و فرهنگ روستاییان مورد حمایت آنان واقع می شود .

5 – بعلت نوع وظایف می توانند موجد تکثیر سازمانهای غیردولتی در بخش کشاورزی و روستایی باشند.

6 ـ باتوجه به جایگاه شوراها بعنوان مدیر عالی روستا ،توان ایجاد ارتباط سالم میان نهادهای غیردولتی را دارند   7 ـ شوراها حلقه اتصال روستاییان و سازمانهای عمومی غیردولتی با نهادها و سازمانهای دولتی می باشند0

            با توجه به مراتب فوق که دلالت بر قابلیتهای بالقوه و بالفعل شوراهای روستایی دارد ، هرگونه حمایت و گسترش توانمندیهای شورا ها و آموزش آنان می تواند به بسط و تکثیر نهادها ، سازمانها ی و تشکلهای غیردولتی در روستا منجر شود0 این مهم از سه طریق امکان پذیر است :

الف ) اجرای برنامه های مورد نظر از سوی شورا به عنوان یک سازمان غیردولتی

 ب ) اجرای برنامه ها به توسط دهیار و یا مرکز دهیاری به عنوان سازمان عمومی غیردولتی وظیفه مند در مقابل  شورا

  ج ) انجام برنامه های مورد نظر از طریق تشکیل نهادها ، سازمانها و تشکلهای مختلف عمومی غیردولتی از سوی شوراها و یا حمایت از نهادهای موجود در روستای در این زمینه از سوی شوراها

            لذا برنامه ریزان در امور روستایی برای تقویت مشارکت روستاییان در امور کشاورزی و روستایی توسط سازمانهای عمومی غیر دولتی ، ناگریز از شناخت نقش شوراهای روستایی در این خصوص و استفاده از آنها می باشند تا بدین ترتیب از تمامی ظرفیتهای موجود در روستا برای نیل به هدف استفاده نمایند.30-14

فهرست منابع و زیر نویس

*) ارایه شده در سمپوزیوم علمی سازمانهای غیر دولتی بخش کشاورزی و روستایی

1 ـ معصومه ابتکار

" نقش سازمانهای غیردولتی در کاهش فقر روستایی " ، مجله " جهاد " سال 17 شماره 197-196 0 ص 8 0

2 ـ Non  Govermental  organization

3 ـ " بانک اطلاعات سازمانهای غیردولتی و تشکلهای مردمی ایران " 0 تدوین : انجمن تنظیم خانواده جمهوری اسلامی ایران 0   تهران : سلمان ، 1379 ، ص 2  0

4 ـ حبیب جباری .

" سازمانهای غیر دولتی ، "مفاهیم وحیطه های عمل "0 ماهنامه " شهرداریها " شهریور1379 ش 16،  ص 77ـ 76 0

5 ـ ابتکار " همان ،" ص 11.

6 ـ جواد عزیزی .

" شوراها و جامعه مدنی "  0 روزنامه " همشهری " سه شنبه 18/2/138 ، ش 2397 ، ص 6"

7 ـ حسین کوچکیان فرد و علی نجفی راد0

" مجموعه قوانین و مقررات در زمینه شوراهای اسلامی کشوری و نهادهای مشابه در ایران "0 وزارت کشور ، دفتر امور اجتماعی ، 1377 ( دوره پنج جلدی ) 0 ( کلیه قوانین و مقررات مربوط به شوراها از این منبع استخراج شده است )0

8 ـ ELites

9 ـ منصور وثوقی0

" جامعه شناسی روستایی "0 تهران : کیهان ، 1368 0  ص 88 – 86

10 ـ حسین کوچکیان فرد 0

" شورای شهر موجد احیای فرهنگ ایثار و ایثار گری در سیما و کالبد شهر "0 کتاب " مجموعه مقالات همایش ایثارگری و شوراهای اسلامی شهر " 0 تهران : شاهد ، 1380 0 ص 196 – 192 0

11 ـ " بانک اطلاعات  سازمانهای غیردولتی و تشکلهای مردمی ایران  "  همان 0

12 ـ علی اصغر قاسمی .

" بررسی زمینه های مشارکت شوراهای اسلامی روستایی در فعالیتهای ترویجی " 0 دانشگاه تهران ، دانشکده کشاورزی 0 پایان نامه کارشناسی ارشد (در دست تالیف)0

13 ـ سیامک معطری و دیگران0

" چشم انداز آینده ، رابطه دولت و NGO  ها در ایران " 0 فصلنامه " صلح سبز "،

بهار 1380سال 2 ، ش 6 پی در پی  ، ص 34 – 32 0

 

 

 

نقل و استفاده از مطالب با ذکر منبع و رعایت قوانین مربوط به کپی‌رایت آزاد است

مشتاق دریافت نظرات شما گرامیان : [e-mail]